Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła zapalna choroba skóry, przebiegająca świądem, występuje częściej u dzieci niż u dorosłych, związana jest często (ale nie zawsze) z podwyższonym stężeniem IgE w surowicy i z dodatnim wywiadem osobniczym lub rodzinnym w kierunku atopii (około 70% pacjentów), ze współistnieniem astmy i alergicznego nieżytu nosa. Bardzo często rodzice dzieci z azs zgłaszają w wywiadzie podobne objawy z okresu dzieciństwa, albo też przeciągające się do dorosłości (choroba może przetrwać u 50% chorych).

Powierzchnia skóry zajęta zmianami jest różna w zależności od wieku. U niemowląt często jest to twarz, szyja, przednia część klatki piersiowej, części wyprostne kończyn, u starszych dzieci - powierzchnie zgięciowe. U dorosłych dominują dłonie i twarz.

Mimo, że w nazwie pokutuje słowo „atopowy” to około 20 -30% pacjentów ma w patogenezie inne mechanizmy niż alergia IgE-zależna (Często testy skórne/swoiste IgE są ujemne w kierunku alergenów wziewnych lub pokarmowych, nie stwierdza się też innych współwystępujących chorób alergicznych). W patogenezie choroby istotny jest też czynnik genetyczny odpowiadający za budowę skóry (mutacja genu filagryny), jej złuszczanie, naturalne nawilżenie, natłuszczenie, odporność na nadkażenia bakteryjne, wirusowe, czyli funkcje barierowe. Dlatego w leczeniu tak WAŻNE jest utrzymywanie nawilżenia i odkażanie skóry. Wielokrotne w ciągu dnia nakładanie emolientów (kremów, balsamów) zmniejsza konieczność stosowania miejscowych steroidów.

Wysokie IgE, które w tej chorobie może osiągać ekstremalne wartości, nie jest jedynym czynnikiem w patogenezie choroby, ale wraz z wysokim stężeniem wzrasta ryzyko ciężkiego przebiegu choroby, poważnego uczulenia na alergeny pokarmowe i wziewne i anafilaksji.

W prewencji atopowego zapalenia skóry nie przyniosły efektu różne zabiegi jak np. wprowadzenie diety ubogiej w alergeny u kobiet w ciąży z dodatnim wywiadem atopowym, opóźnienie czasu wprowadzenia pokarmów stałych, a z drugiej strony zabiegi związane ze zluzowaniem rygorystycznej higieny (zwierzęta w domu, kontakt ze zwierzętami gospodarskimi) wiązały się z rzadszym występowaniem azs (jako dowód na hipotezę higieniczną alergii). Z innych środowiskowych obserwacji zanotowano, że twardość wody (duża) jest związana z większą częstością azs.

Oprócz nawilżania i systematycznego odkażania wskazane jest UNIKANIE czynników osłabiających i tak osłabioną barierą skórną jak np. przedłużające się kąpiele w gorącej wodzie, brak pilnego nawilżenia po kąpieli, narażenie na detergenty (słabe płukanie po praniu, nadmiar środków zapachowych), przegrzewane skóry (powietrza w domu), słabe nawilżenie pomieszczeń. W walce ze świądem pomagają chłodne kąpiele z natychmiastowym zastosowaniem balsamu, niedopuszczenie do przesuszenia skóry, zakładanie mokrych opatrunków.