Powszechnie znane choroby alergiczne (alergia) jak alergiczny nieżyt nosa (ANN), astma IgE-zależna, alergia pokarmowa, atopowe zapalenie skóry, alergia na owady, alergia na leki mają u podłoża mechanizmy immunologiczne - nadwrażliwość IgE-zależną lub IgE-niezależną, możliwy jest udział nadwrażliwości niealergicznej.

Immunoglobulina E - najważniejsze przeciwciało w procesach alergicznych, w nadwrażliwości IgE-zależnej. Produkowana przez komórki plazmatyczne u pacjentów, przy koniecznym udziale limfocytów T pomocniczych i interleukin produkowanych przez te komórki, związanych w z tym rodzajem odpowiedzi immunologicznej - alergicznej. Krążąc we krwi łączą się przez receptory do powierzchni mastocytów. W czasie reakcji alergicznej doprowadzają do uwolnienia mediatorów (np. histamina, leukotrieny, tryptaza) z tych komórek - dochodzi do pobudzenia nerwów czuciowych, rozluźnienia drobnych naczyń i ucieczki płynu do przestrzeni pozanaczyniowej - powstaje reakcja -bąbel, powstający w razie dodatnich testów skórnych oraz objawy jak kichanie, kaszel, świąd spojówek, skóry, błony śluzowej nosa. Są też bezpośrednią przyczyną powstania bąbli pokrzywkowych i obrzęku naczynioruchowego opisywanych w pokrzywce o podłożu alergicznym (obrzęk naczynioruchowy np. warg, powiek) opisane poniżej.

Ocena stężenia całkowitego IgE daje mierną informację o aktualnym uczuleniu pacjenta, na pewno nie daje wiedzy na temat stężenia swoistych IgE przeciwko konkretnym alergenom. Immunoglobulina E może być podwyższona również w zakażeniach pasożytniczych, wirusowych, a bardzo wysokie stężenie jest obserwowane w niektórych niedoborach odporności (bardzo rzadko występujących, konieczne są tu specjalistyczne badania immunologiczne i genetyczne).

Atopia jest genetycznie uwarunkowaną skłonnością pacjenta do produkcji IgE po ekspozycji na alergen. Pojęcie to nie oznacza konkretnego uczulenia, tylko zaznacza udział IgE w reakcji, może być mylnie stosowane, wprowadzać zamieszanie w nazewnictwie i dalszym postępowaniu leczniczym.

Uczulenie to stan, w którym doszło do produkcji swoistych IgE w odpowiedzi na kontakt z alergenem, ale nie jest to równoznaczne z wystąpieniem choroby, dlatego też stwierdzenie obecności swoistych przeciwciał IgE przeciwko wybranym alergenom mówi o uczuleniu, niekoniecznie idzie w parze z aktywną chorobą-alergią. Według różnych opracowań, około 30-40% społeczeństwa ma swoiste przeciwciała przeciwko alergenom z którymi ma kontakt, ale spora cześć nie rozwija objawów chorobowych, rozwija swoistą tolerancję. Zjawisko to nie zostało jeszcze dostatecznie wytłumaczone. Np. z badań w Wielkiej Brytanii 12 % dzieci było uczulonych na orzeszki arachidowe, a tylko 2% rozwinęło na nie alergię. Wysoki odsetek dzieci prezentujących objawy atopowego zapalenia skóry może w późniejszym okresie życia chorować na astmę i/lub alergiczny nieżyt nosa -zjawisko to określane jest jako marsz atopowy.

Uczulenie można wykryć wykonując testy skórne z alergenami wziewnymi lub pokarmowymi lub oznaczając swoiste IgE we krwi pacjenta. Oznaczenie swoistych przeciwciał IgE przeciwko wybranym alergenom pomaga w ustaleniu planu leczenia. Na przykład w uczuleniu na roztocze zalecenie profilaktyki przeciwroztoczowej bardzo pomaga w zmniejszeniu dolegliwości w ANN, astmie, atopowym zapaleniu skóry tj:
- zmniejszenie temperatury w pomieszczeniach (19-21°C)
- pomieszczenia powinny być wielokrotnie wietrzone
- ścieranie kurzu „na mokro”
- ograniczenie pluszowych zabawek, dywaników, zasłon w pokoju dziecka
- częste pranie pościeli w temp co najmniej 60 stopni
- pranie kołder i poduszek najlepiej co miesiąc, możliwe jest założenie na nowo zakupione tkanin barierowych
- dostępne są preparaty roztoczobójcze, dość skuteczne

W alergii pokarmowej, pacjenci, a szczególnie dzieci z uczuleniem IgE-zależnym na np. jajko, mleko, pszenicę mogą mieć monitorowany stan uczulenia poprzez ocenę swoistych IgE w surowicy. W zależności od stężenia tych przeciwciał podejmowane są dalsze działania jak np. czasowe odstawienie uczulających produktów, zaplanowanie czasu kolejnego oznaczenia i próby prowokacji.

Ze względu na stwierdzoną wcześniej zależność uczulenie-alergia wskazane jest, aby wykonywać te testy, które są istotne klinicznie, a nie szeroki panel alergenów w praktyce nieistotnych.